Page 7 - W centrum uwagi 2 - wiedza o społeczeństwie, zakres podstawowy

Normy prawne

Normy społeczne a prawo Szczególnie ważne są normy prawne,

Konstytucja RP: art. 2 które ustalają lub potwierdzają prawodawcy,
Życie ludzi na całym świecie obfituje w wiele czyli powołane do tego organy władzy. Nie-
różnorodnych norm społecznych, czyli raz prawne regulacje wywodzą się z poza-
wzorów zachowania przyjętych w danej prawnych norm obowiązujących w danym
zbiorowości. Zgodnie ze społecznymi ocze- społeczeństwie. Przykładowo, prawny zakaz
kiwaniami jednostka powinna im się pod- kradzieży jest jednocześnie ugruntowany
porządkować. Istnieją różne typy norm. Ich w zasadach etycznych i religijnych. Ponadto
nazwy wskazują, skąd wywodzą się określone niektóre rozwiązania prawne wprost odwo-
reguły postępowania, co z kolei wpływa na ich łują się do norm pozaprawnych (zob. poniż-
charakter (zob. poniższą tabelę). szy przykład).
Charakterystyka typów norm społecznych
Konsekwencje Kategorie oceny
Typ normy Źródło normy
naruszenia normy zachowania
Norma W jednostce tworzy się we- zazwyczaj indywidualne dobre / złe,
moralna wnętrzny wymóg, a jego prze- poczucie winy słuszne / niesłuszne,
strzeganie jest oceniane zgodnie sprawiedliwe / niespra-
z danym systemem wartości. wiedliwe
Norma Powstaje w wyniku uznania skutki wynikające z danego dobro / zło,
religijna normy przez wspólnotę religij- systemu religijnego (np. dobry uczynek / grzech,
ną. Istnienie takiej reguły jest wyrzuty sumienia, potępie- zgodne z wiarą / nie-
uzasadniane przez odwołanie do nie) oraz sankcje nakładane zgodne z wiarą
autorytetu Boga, bóstw, absolutu w gronie współwyznawców
itp. (np. pokuta)
Norma Wywodzi się z tradycji i kultury. negatywna reakcja ze strony właściwe / niewłaściwe,
obyczajowa Obowiązuje w określonych oko- otoczenia (np. publiczna wypada / nie wypada,
licznościach (np. na pogrzebie). krytyka lub zerwanie kon- jest przyjęte / nie jest
taktów) przyjęte
Norma Staje się powszechna w społe- generalnie niemal zupełny tak robią inni / tak nie
zwyczajowa czeństwie dzięki skłonności ludzi brak sankcji za naruszenie robią inni, powszechnie
do naśladowania innych. zwyczaju, ryzyko zyskania uznawane / powszech-
reputacji „odmieńca” nie nieuznawane
Norma Jest rekonstruowana na podsta- nałożenie na dany pod- nakazane / zakazane,
prawna wie przepisów prawa ustano- miot sankcji prawnych (np. dozwolone / niedo-
wionych lub uznanych przez grzywna, pozbawienie zwolone, legalne /
państwo. wolności) nielegalne

Przykład
Wykorzystanie pozaprawnych norm społecznych w prawie
Czasami autorzy tekstu prawnego nie są w stanie jednoznacznie sformułować reguł, które nie ule-
głyby szybkiej dezaktualizacji. Wówczas prawodawca może odnieść się do innych – niekiedy nawet
dość ogólnikowych, ale elastycznych – norm społecznych. Pojawiają się one w tekście danego
przepisu w formie tzw. klauzul generalnych, np.:
• Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
• Art. 5. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospo-
darczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. [...].
Źródło: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 2019 r. poz.1145 (tekst ujednolicony).

7 7 7